Ölüme bağlı tasarrufların iptali ve tenkisi
a-İptal davası
Mirasçılardan her biri veya vasiyet alacaklısı tarafından;
- Tasarruf murisin tasarruf ehliyeti bulunmadığı bir sırada yapılmışsa
- Tasarruf yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama yani iradeyi fesada uğratan hallerden biri sonucunda yapılmışsa,
- Tasarrufun içeriği, bağlandığı koşullar veya yüklemeler hukuka veya ahlaka aykırı ise,
- Tasarruf yasada öngörülen şekillere uygun yapılmamışsa
Tasarrufun iptali istenebilir.
Dava, tasarrufun tamamının veya bir kısmının iptaline ilişkin olabileceği gibi iptal davası ölüme bağlı tasarrufun düzenlenmesine katılanların yakınlarına kazandırma yapıldığına ilişkin olduğu takdirde tasarrufun tümü değil sadece o kazandırma iptal edilir.
İptal davası açma hakkı, davacının tasarrufu, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl ve her halde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın geçmesi tarihinin üzerinden, iyi niyetle davalılara karşı on yıl, kötü niyetlilere karşı yirmi yıl geçmekle düşer.
Hükümsüzlük def’i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.
b-Tenkis davası
Saklı paylarının karşılığını alamayan mirasçılar, murisin tasarruf edebileceği kısmı aşan tasarruflarının tenkisini dava edebilirler.
Saklı paylı mirasçılar lehine ve fakat diğer saklı paylı mirasçıların saklı payına tecavüz eden tasarrufların tenkisi de istenebilir.
Saklı payı zedelenen mirasçının alacaklıları da tenkis davası açabilirler.
Tenkis, murisin arzusunun başka türlü olduğu tasarruftan anlaşılmadıkça mirasçı atanması veya diğer bir ölüme bağlı tasarrufla elde edilen kazandırmaların tamamından orantılı olarak yapılır.
Değerinde azalma olmaksızın bölünemeyen belirli mal vasiyeti tenkise tabi tutularsa vasiyet alacaklısı dilerse tenkisi gereken kısmı diğer mirasçılara ödeyerek malın verilmesini, dilerse tasarruf edilebilir kısmın değerinin kendisine ödenmesini isteyebilir.
Murisin mirasçılık sıfatını kaybeden mirasçıya miras payına mahsuben yaptığı sağlararası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi ile miras haklarının ölümden önce tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar da tenkise tabidir. Bunun dışında murisin serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümden önceki bir yıl içinde adet üzerine verilen hediyeler dışında kalan bağışlamalar, murisin saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmaların da tenkisi istenebilir.
Kendisine tenkise tabi kazandırma yapılmış olan kimse iyi niyetli ise sadece mirasın geçmesi anında kazandırmadan elinde kalanı geri vermekle yükümlüdür. İyi niyetli değilse kötüniyetli zilyet gibi sorumlu olur. Yani zararı öder.
Miras sözleşmesiyle elde ettiği kazandırma tenkise tabi tutulan kimse bu kazandırma için murise verdiği karşılığın tenkis oranında geri verilmesini isteyebilir.
Muris kendi ölümünde ödenmek üzere üçüncü kişi lehine hayat sigortası yaptığı veya sonradan lehdar belirlediği ya da sigortacıya karşı istem hakkını sağlararası veya ölüme bağlı bir tasarrufla karşılıksız olarak üçüncü kişiye devrettiği hallerde sigorta alacağının murisin ölümü zamanındaki satınalma değeri tenkise tabi olur. Yani sigorta bedelini terekeye dahil olarak anlamak gerekir.
Muris, tahmin edilen devam sürelerine göre sermayeye çevrilmeleri halinde tasarruf edilebilir kısmı aşan intifa hakkı veya irat borcu ile terekesini yükümlü kılarsa, mirasçıları, intifa hakkının veya irat borcunun tenkisini ya da tasarruf edilebilir kısmı vererek bu yükümlülüğün kaldırılmasını isteyebilir.
Mirası artmirasçıya geçirme yükümlülüğü nedeniyle saklı payı zedelenen mirasçı, aşan kısmın tenkisini isteyebilir.
c- Tenkiste sıra
Tenkis saklı pay tamamlanıncaya kadar, önce ölüme bağlı tasarruflardan, bu yetmezse en yeni tarihlisinden en eskisine doğru geriye gidilmek üzere sağlararası kazandırmalardan yapılır.
Şu kadar ki kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernek ve vakıflara yapılan ölüme bağlı tasarruflar ve sağlararası kazandırmalar en son sırada tenkis edilir.
- Hak düşürücü süreler
Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her halde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer.
Bir tasarrufun iptali bir öncekinin yürürlüğe girmesini sağlarsa, süreler iptal kararının kesinleşmesi tarihinden işlemeye başlar.
Tenkis iddiası def’i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.
